Ärschtuichus und Ärlogus

Ich nimu miis äRiggsagçhji mit appas Gitraichsch und Schpiis ufu Rigg, heichu du Binóggul¹ um und loos geits, Schritt fär Schritt, çhippuichundu² du Bäärg umbruif. I miinä Oorinu teent där Gsang va dä Voglu und harr und darr geid us Rungji³ Wind, wa mär gat zeicht, wellts där eltuscht Simpilär ischt. Hiitu wilis umaal wissu, warfär ds Ggoggwäärgi⁴ hinnär dum Wengghooru³³ immär no Geisgaglä⁵ tischut. Schoo häni di Bärufet³³ hinnär miär und äs triibt mär du Schweiss ins Gsicht. Appa umaal Barlógga⁶ machu und us Schlugçhji triichu. Das mag du Durscht und d Miädi gvärtriibu. Waani ds Batílli⁷ in där Luft heltu fär sus ánzschtitzu, gseeni nid wiit va miär u chleinä Schtuidujuizär⁸, wa fescht am wäärchu ischt. – Hei dui, hoiri mu unggägu. – Di gibaartut Greischa⁹ çheert schich um und lotzt mi ganz värdattrut á. – Sappärlott, ds Ggoggwäärgi schteit vor miär. – Warfär tuäscht de jetz uf zmaal schoo hiäna dum Wengghooru afa Geissgaglä tischu? Häni do gmeint, dui maçhät das numu hinnär dum Wengghooru. – Jetz bischt paff, meint ds Ggoggwäärgi. – Oo, wiär sii appa beedi paff, gibi mu zär Antwoort. – Ds Ggoggwäärgi gruippät schi nidär und ärkleert, äs miässä jetz oi hiäna dum Wengghooru Gaglä tischu, will Neeschini¹⁰ heis hinnär dum Wengghooru gçheini mee. Dii hei da alli där Wolf gfrässu. Äs hei drumm ganz uf Gemschä miässu umschtellu und deschitwillu gäbäs hald oi hiäna dum Hooru Gaglä z tischu. Schiini Sälpschtvärsoorgig pschtää jetz us där Gemschumilch und dum Çhääs und dum Aichu, waas druss gwinnä.

Ds liäbschtuscht Tésseer sii mu ds Pfangjili¹¹ van där dicku Milch. Daa schnätzäs vill Heimina¹², u chleini Gruisa¹³ Gibjuisa¹⁴, eppis Geisäraafä¹⁵ und us parr Ggoggwäärgi-Epfja¹⁶ dri, abär allds mit Värnuift und Mäss. Suschtär sii di Ggoggwäärgi-Choscht z äräägçhi¹⁷ old z rezänti¹⁸. Simpilär sii ja schliässli Chruitfrässär¹⁹.

Entli heerts umaal uif pludru und griift fluggsch in schiini Plooda²⁰. Äs reicht us kurjoosus Gguttärli²¹ vircha und het märs unnär d Nasa. – Das Gsiff²² ischt miis Gitraich. Tschiffútta²³ heissuts, äxtra van Duäm uacha fruschiärt²⁴. Das haaltut eim du Geischt in Gang, meint där Zwirgil²⁵. Hescht us Schlugçhji wellu? – Ich weis nit, ob das fär miis Gangwäärch hiä obuna am Wengghooru guät ischt, gibi mu zär Antwoort. – Po de, wennt nit willt, so hescht halt gçhäbäts, chunnts zärúgg.

Ich truwwä mu nämli nit so rächt. Wärfär tischut deer Zaffjótt²⁶ hiä obuna am Wengghooru ganzi Muirä und Bäärga mit Gaglä? Und das eerscht no hiäna dum Hooru. Wes dii alli mit där Gablu flot írriibti, de hengjis hiä weenigär Faggsä²⁷, därfír abär schee mälchs Chruit²⁸ fär schiini Gemschä, waas ja fär d Milch bruicht.

Allds chunnt mär us bitzji gschpässigs vor. Ich nimu du Binóggul in d Hand und lotzä därdír uif, därdír ubär und därdír ab. In jedum Schtutz und an jedär Haaltu hets mächtigi Tíschuttä und Muirä va Gaglä, Gagultini und nomal Gaglä. Äs chunnt mär fascht vor, wiä daa eppis wei, wa uf schiini Schtund druf beitut²⁹.

Ds Ggoggwäärgi bimerkt miini Úruä und fräägt: Was gseescht? – Jetz schreckts mär sogaar no du Binóggul us dä Hendu und schpiänzlut sälbär umunánd. – Daa gseescht doch niggs, allds ischt no vill chleinär wa suschtär. – Ich schwigä. Dass äs du Binóggul värchoortä in dä Hendu het, das bruichts jetz nit gad z wissu. We deer Balóss³⁰ kapíärti, was ich allds gsee hä … das wei mu gwis nid rächt.

Immär mee und mee geits mär durch du Chopf: We dii ganzu Muirä, Tíschä, Huiffna, Schochna³¹ und Bäärga va Gaglä uf einär Maalu där d Meijuçhäla³³ umbrícha gaglunt, de bruichunt di Puiru unna in där Riiti³³ und uf dä Chluisu³³ afu nimmä Buw³² uisztuä. Oo Härrjeminee, waa gäänt di Puiru de mim Buw? Weli Sach! Als obs nit schoo gnuäg z äruimu und z wäärchu gääbi und jetz no das …

Brrr brrr brrr … brrr brrr brrr! – Zum Glick, där Weckär geit! Halb gschturus maçhi ds Chriiz und langsam merki, waani wirkli bi – No gad im Bett und jedä Mumänt uf dä Beinu … Welä Háwass häni do gitroimt. Jajaa, ubär aaltä Abärgloibu cha mu hiitu laçhä, mit niwwum Abärgloibu värdiänt mu ds Gääld. Sälpschtärleesig ischt ja modeern … Weli Tummheit! Ischt nit beides Ärschtuichus und Ärlogus?

Erschienen im WB, iischi Schpraach

Worterklärungen:   ¹ Binóggul = Feldstecher; ² çhippuichundu = keuchend; ³ Rung, Rungji = Windstoss, Schwung; ⁴ Ggoggwäärgi, Ggugg-wäärgi = Zwerg; ⁵ Geisgaglä = Ziegenkot; ⁶ Barlógga = Rasthalt, Ruhepause; ⁷ Batílli = Holzfläschchen; ⁸ Schtuidujuizär = Knirps, Taugenichts; ⁹ Greischa = grinsendes Gesicht; ¹⁰ Neeschini = Ziegen; ¹¹ Pfangila, Pfangjili = geronnene Milch; ¹² Heimina = Wiesenspinat, guter Heinrich; ¹³ Gruisa = Prise, kleine Menge; ¹⁴ Gibjuisa, Gibuisa = Schafgarbe; ¹⁵ Geisäraafa, Geisäraafä = Alpenhauswurz; ¹⁶ Ggoggwäärgi-Epfja = Alpenrosenäpfel; ¹⁷ räägch, äräägçhi = bitter; ¹⁸ rezänt = scharf; ¹⁹ Chruitfrässär = Übername der Simpiler; ²⁰ Plooda = Bluse, Hirtenbluse; ²¹ Gguttra, Gguttärli = Flasche, Fläschchen; ²² Gsiff = Gesöff; ²³ Tschiffútta = starkes Alkoholgetränk; ²⁴ fruschiäru, fruschiärt = schmuggeln, geschmuggelt; ²⁵ Zwirgil = Tölpel; ²⁶ Zaffjótt = Sonderling, merkwürdiger Kauz; ²⁷ Faggsä = Borstengras; ²⁸ mälchs Chruit = nahrhaftes Grasfutter; ²⁹ beitu, beitut = warten, wartet; ³⁰ Balóss = frecher Kerl; ³¹ Schochu, Schochna = Haufen; ³² Buw = Mist; ³³ Wengghooru, Bärufet, Meijuçhäla, Riiti, Chluisä = Flurnamen.