Alpumandji, Heipärmandji

 

Ds Alpumandji, ds Heipärmandji oder das wilde Alpenmännlein wird oft als ein mit Moos und Laub bekleideter, ungepflegter und stark behaarter Einzelgänger beschrieben. Das Alpenmännlein wird besonders gefürchtet wegen Entführung von Kindern und Vieh.

 

 

Vam Alpumandji

 

Unnär dum Alpumandji het mu schich us leits Mandji mid lengä Haaru vorgschtelld, wa Çhind und Vee ufórtgfièrt het, usoo das mu schi de niimä funnu het. Summi heint dum Alpumandji oi ds Heipärmandji old ds griä Mandji gseit.

 

^{Quelle: Einheimische erzählen, Jordan Erich (1985), S. 121.}

 

 

Ds Riich vam Alpumandji

 

Mit Hennuhuit magi mi an di Gschichte gä, wa mu iisch ubär ds Alpumandji gizellt het: wiè äs schich fríèjär an allä Liitu ggäräächt hei, wa na deer Ziit no obundírr uf där Walz sii gsi und wa in schiinum Riich umcha kalfáktrut hei. Mengä und eini hei schich usoo schuidärli Schadu fär ds ganz Läbä íngghannu.

 

Quelle: Aus Simplons alten Tagen, Zenklusen Ernst (1965), S. 90.

 

 

Ds Alpumandji im äRossbodu

 

We mu an där Alpu isch gsii, hensch eim va dem no hiènta gizellt. De weisi, das wär im äRossbodu umaal ds Vee ann Obru Schtaaf^ul gitribu hei, und duo gseeni daa mit dä obruschtu Chiènu usoo eppis Värdäächtigsch. Und natiirli, will mu va dem Alpumandji vill gizellt het – veliicht heintsch de eim appa wellu Anngscht machu, das mu bättä? – häⁿ ich hald oi gmeind, äs sii das. Hinnärna hets da so uisgsee, wiè lenggs Haar där du Chopf umbríchahannjä tièng^ji. Und de häni ghoiru: «Ii, daa uif ds Alpumandji!» Und wièr vièr, fuif Hirta alli hoirundu umáb ufu Schtaaf^ul.

 

^{Quelle: Einheimische erzählen, Jordan Erich (1985), S. 121, 122.}

 

 

Ds Seppi-Tooni im äRossbodu untfíèrt

 

Im äRossbodu, am Aaltu Schtaaf^ul, hei mu us Tagsch us vièrjäärigs Botschji värlooru und hei sus di greescht Lengi nimmä funnu. In greeschtär Anngscht sii schi där Vattär zum Heer umáb ins Doorf ga chlagu, was är sellä machu. Und deer sägä mu: «Gang und suäch diis Buäbi in där Alpu und oi in dä Bäärgu. Hoir luit, im Namu Jesu, waa bischt Seppi-Tooni?» Ooni Ziit z värlíèru sii där Vattär därhínnär ggangu. Äär sii di gans Alpa abggluffu und sii sogaar bis uif zum Grièssärnuhooru gschtigu, immär mit dä Woortu im Muil: «Im Namu Jesu, waa bischt Seppi-Tooni?» Und uf zmaal hei ärs gad ärlickt, wiès ubär du Gletschärrand wellä untfliä. Liff i Liff sii är mu naa, hei sus giphackt und hei sus ooni Präschtu und in äru moorz Freid ufum Pugg^ul heimgitreit.

 

^{Quelle: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Guntern Josef (1978), S. 794.}

 

 

Ds Alpumandji in där Bodumattu

 

Ds Alpumandji hed iischä Schosef gsee: De hend iischi uif in där Bodumattu gsennut. Und därnaa wenn d Muätär tçhääsut het, hetsch denn dum Schosef immär Pfannjila in us Schiss^ulti gitaa. Und dii ischt de äs vor di Poort ga ässu. Und äs ischt no usooⁿ us chleis äRockbuäbi gsii. Und därnáchär so iss uf einär Maalu ummí chu und het där Muätär gseit, daa sii us griès Mandji usum Waald ícha chu, und das hei mu allziid wellu G^jääld gä und hei mu gizeicht, äs sellä chu. Und duo ischt där Buäb där du^m Boduⁿ uis gçhiid und het drii Taga tçheis Woord me çhennu ärédu.

 

^{Quelle: Einheimische erzählen, Jordan Erich (1985), S. 122, 123.}

 

 

Ds Alpumandji i Laggii

 

Iischi Treesa hed ín ins Gotthirtsch Schtaaf^ul ggalput. Und de heisch no numu ds Tooni ghäbä. Das wurd daa usooⁿ u Rockbuäb gsi sii. Und duä hei schii dits Tooni värlooru und hei sus niimä funnu. I weis niimä, hensch gseit va zwei old drijär Tagu. Und de sind natiirli iischi i Laggiiⁿ gsi: där Vattär und d Muätär und miini Muämä, d Luwiisa und d Seläschtiina. Därnaa so heisch emal dischu^m Buäb gsuächt. Und di Treesa hei gibättud und uf alli Siituwäga ds Chriiz gmacht, fär dasch emal dits Alpumandji mächti värtriibu.

Und duä naa drii Tagu heisch uif uf däⁿ Trittu, ganz imu leidu Fääsch i, ds Junnji dri funnu. Äs uleinzig hätti daa niit drímmegu, daa hed iischäreis därnaa gwaggsus Päch ghäbä und ischt in där greeschtuscht Gfaar gsi. Ds Junnji hei daa gsässu und hei eis Schuäli abghäbä. Und duä hei schii dits Junnji us dischum leidu Fääsch ácha gnu, und nachär so heisch sus eis ufu Rigg gnu und sii därmít värumícha. Und uf där Cholärnu, eppis wiitär ícha, heisch gjuizt. Duä heisch unnuna afuⁿ zämuⁿ gseit: «Aa, jetz hensch uswás, suscht hättisch nit gjuizt». Denn, schii sii da alli in där Anngscht gsi. Und nachär, wesch dits Tooni prungu hei, heis nä emäl oi uswás vaⁿ umu griènu Mandji pärríchtut, wa sus mid imm hei gnu.

 

^{Quelle: Einheimische erzählen, Jordan Erich (1985), S. 122.}

 

 

Ds Heipärmandji uf däⁿ Alpju

 

Dascht uf däⁿ Alpju gsii: De hei d Muätär ira Meiggi gseit: «Dui geischt mär de niid uwägg!», will schii hei uswás mièssu machu. Därnaa, we schii zärugg sii chu, sii dits Meiggi nimmä umcha gsii. Duo heisch sus un Nacht gsuächt, und naacha heisch sus usoo uf unäru groossu Fluä funnu. Und das sii usoo wiid ufort gsii, das ummegglich wei gsii, dass das Meiggi daa uleinzig hèng^ji hímegu. Duo heisch sus gfräägt; «Wièsoo bischt dui hiè harr chu?» Und därnaa heis nä gseit: «Us Manng^ji ischt chu und hed mär un Epfⁱl gizeicht und hed mär gseit, chumm, de gibintär denu Epfil!» Und äs sii dem Epfil naaggangu.

 

^{Quelle: Einheimische erzählen, Jordan Erich (1985), S. 123.}

 

 

Ich hä immär us Schilggi antçhäbä

 

Vam Alpumandji hed iischi Muätär vill gizellt. We wär de dä Geissu hei naamièssu, hetsch isch de immär gseid, wièr sellä us Schillgi áhä. Çhettillini hei wär daazumaal gheini värmegu. Und de hetsch isch de usoo amu Fissil us Schilggi antçhäbä: Das värhíètä de um bitz ds Alpumandji. Abär ob ds Alpumandji exischtíèrt hed odär niit, das weis i niit. Bloos iischi Muätär: we eppis isch gsii, das wièr mit dä Geissu niit zär rächtuⁿ Ziit sii chu, odär we wär uswaana ggangu sii und niit zär rächtuⁿ Ziit chu sii, so het schii di groos Anngscht tçhäbä und hed immär gseit, ds Alpumandji hei isch värfíèrt. Jetz schpäätär het mu va dem Alpumandji niggs me tçheert. Ja vliichtär iss u Ludji. Ich hänn ds Alpumandji niè gsee und biⁿ u huiffumaal an där Hosaas und ubärall scheeⁿ zärríng gsi. Bloos, ds Schilggi häni immär antçhäbä!

 

^{Quelle: Einheimische erzählen, Jordan Erich (1985), S. 122.}