Boozna in Zwischpäärgu

 

D schiiheilig Junggfro^uw

 

Wa där Paatär Jollär i Mariia Bru umaal d Mäss hei gläsu, sii unnär dä bättundu Liitu emäl oi u frommi Junggfro^uw därbii gsii. Alli Liit hei gmeint, dii sii wägu ira frommu Gitúä wol appa schee u Heiligi. Abär: schii sii numu u Schiiheiligi gsi.

Naa där Mäss, wa d Alpuliit us dum Kapälli sii chu, heisch obuna ufum Tach duⁿ Tiif^ul mid umu driischpitzigu Hiètschi gsee. Äär hei un groossi Chuähuit uisgschpannti gçhäbä und hei dáruf wiä wild gschribu und gschribu. Wa där Paatär Jollär nu de gfräägt hei, was äär de daa obuna z tuä hei, hei där Tiif^ul glaçhät und gmeint, äär hei alli schlächtu Gidankä wellu uifschriibu, wa dii schiiheilig Junggfro^uw unnär där Mäss hei gçhäbä. Abär, uf deer Chuähuit heis halt vill zweenig Platz. – Kuim hei är sus meguⁿ gsägä, sii är uif und därvá.

 

Quelle: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Guntern Josef (1978), S. 862.

Eppis wa soll waar sii

 

Ich will cha jetz eppis värzellu, wa soll waar sii. Dascht miinum Vattär und miinä Muotär passíèrt: Dascht im Bodu gsii. De sii daa d Nacht ds Vee uf eim Bed immär glägu, und ufum andru sii alli uif gsii, und där Baaru sii immär drusgschracktä gsii. Und de sii umaal där Vattär mim Bièli unnuní und ga lotzä, abär äär hei niggs gsee. Jetz, us guätun Tagsch sägä Muotär umaal, wes ra duo afu z bund chuⁿ ischt: «Jetz heerd mär cha de das baald uif, wenndär uswélls cha hälffu, so säggsus! Und we wièr niit çhennä hälffu, so gang z denä, wa där hälffu çhennunt! Und suschtär lach schisch in Ruo^w!» - Därnaa sii daa usoo wiè um Burdi där d Matta umbrí gitroolu, und va daa fort hei schii niè gheis Gottes Ding me gsee old gheert.

 

Quelle: Einheimische erzählen, Jordan Erich (1985), S. 116.

Un umbikannti Seel

 

Duo hei wièr ggjassu, und duo hets usoo gipolld, wiè eis grad usoo ufuⁿ Tisch schlièng^ji. Und ds Guschtli phackt mich grad usoo und seit: «Hescht gçheert?» Und därnáchär iss uisggangu. Duo seit mär schiis Fro^uwwi: «Ja, wa ischt de ds Guschtli ggangu? Gang lotz abu, waas ischt!» Ds Mari het va dem Polu nämmli niggs gheert. Das hed usoo sellu sii. Duo hän ich d Schturmlantäärna gigrächu fär uiszgaa. Und duo ischt ds Guschtli ummí chu und seit: «Toonu, wièr hätti im niini sellu im Bett sii!»

Duo sägi mu: «Dui moorz Tschuttlär, tuo nid usoo!» Und duo sii wièr ins Bett. Ds Guschtli und ich hei zämu im Chammärli gschlaaffu. Und duo het mu de obuní usoo gçheerd munándrä chrachu. Duo sägi mu: «Loss Guschtli, in denä aaltä Hiischinu chlepfts!» Und duo seits mär: «Dui bischt un Narr». Abär duo wenns duo ischt där d Schtäga umbrícha chu und ghei Mändsch uswáss gsee het und ds Bed usoo gschittillu het, duo ischt mièr duo oi Anngscht chu. Duo seit mär ds Guschtli: «Umprenn ds Liècht!» Und ich: «Ich umprennu gheis Liècht. Bätt dui jetz us Vattärunsär, und ich laa um Mäs la läsu fär un unbikannti Seel!» Duo bin ich untschlaaffu, und ich hä gheis Gottes Ding me gheert.

 

Quelle: Einheimische erzählen, Jordan Erich (1985), S. 113, 114.

Geischtärhafts im Saagi und im Roosi

 

Ds Saagi ischt us chleis Giègg^ji zwischunt dum Roosi und Bälleggu. Daa gseet mu no hiitu d Hoschtatt vaⁿ där eerschtuscht Goldmili in Zwischpäärgu. Mu gseed oi no di Ğliichsami vaⁿ där aaltu Wassärleitig, wa mu gibruicht het fär d Mili z bitriibu. Där Namu Saagi hets wägu där aaltu Saagu, wa zunnärscht am Groossu Wassär gschtannu ischt und waa d Wassärgreessi anno niinzähunnärdniinzä hed uwägg gnu.

Bis nit vor lengär Ziit hei mu daa in deer Hoschtatt nachtsch allpod us grells, blaa^uws Liächt gsee zinntu. Wa daa umaal us Mang^ji uf där Mattu hei gmäät, sii mu un abschiichliçhi, gruisigi Schlanga mid umu goldigu Mämmichopf unggägu chu. Und was gischt, was hescht, sii där Medär und mid imm oi d Schlanga uif und därvá. D Schlanga und oi ds blaa^uw Liächt hei mu vaⁿ daa uwägg bis uf hiitu niä me gsee.

 

Und im Roosi, eppis wiitär uissa vam Saagi, daa hei oi zwei Schweschträ zämu gwonät. Kuim siisch um Aabund ins Bett ggangu, heisch unnär ínä im Çhällär um moorts u Schand gçheert. Baald hei mu tiitliçhi Schritta bis vor d Schtubu^mpoort gçheert und schoo sii där Schpitákul, ooni di Poord uifztuä vor iru Bett gsi und hei bis um Morgund gituirät. Und ds Schlimmschta sii no gsii, das nä oi ds Lusi sii ärlescht. Beed Schweschträ sii va Anngscht fascht gschtoorbu, abär gsee heisch niggs.

 

Quelle: Gondo-Zwischbergen, an der Landesgrenze, am Simplonpass, Arnold Peter (1968), S. 256, 257.

Boozna im Roosi

 

Umaal siisch oi z Aabusitz gsii und waasch sii heimggangu, sii nä im Roosi um Boozu bigäggnät. Äär sii gad us dum Çhi vircha chu und hei schi nimmä la wiitär gaa. Schlièssli fääjär no afa redu. Schii hei mu mièssu Riis, Mäll und no annärs Ziig värschprächu, dasch hei çhennu wiitär gaa. Därnáchär so siis wiä u Fackla där ds Tob^ul väráb und uwägg. – Dascht de waar!

Us annärs Maalsch, oi umúm nach umu Aabusitz, sii us dum gliichu Çhi us Widri umbrícha gitroolu. Schii hei mièssu beitu bis um Morgund. Eerscht waas gitag^jät hei, heisch çhennu wiitär gaa. – Das sind de lengi Nächt!

 

Quelle: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Gunter Josef (1978); S.590.

Us Hoit im Schtall

 

In iischum Vattärhuis, ufum Bièlti, hed mu zinnärscht im Schtall allpod us Hoit gsee. Äs hed nièmu zleid gitaa, abär we mu in du Schtall giträttu ischt, de iss im Nui uwägg gsii. Mu het de du Paatär Jollär la chu und deer het du Boozu uisgigsäggnut. Sittär hei wär Ruo^w.

 

Quelle: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Gunter Josef (1978); S. 611.

Und gigiigud muos sii!

 

Där Vattär vam Noimi hei eppis uif uf du Hub^ul gsoimut. Um Aabund waaⁿ är toodmièdä sii gsi, hei är d äRoss daa in du Schtall. Därnáchär hei är zum Boozu, wa in deer Hittu gwondli ghuisut hei emäl gseit: «Ja nu, hina magscht halt giigu, ich mag nimmä wiitär!» Oigublickli sii d Antwoort chu: «Und gigiigud muoss sii!» Und loos siis ggangu wiè värruckt. Dum Vattär vam Noimi siis z vill chu in där Hittuⁿ z pliibu. Äär sii uifgschtannu und sii umáb ins Tall ggangu, obwolls schee gleescht und ggäräggnut hei.

 

Quelle: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Gunter Josef (1978); S. 605.

Un aarmi Seel als u schwaarzä Hund old als us ghoornuts Tuiti

 

We mu im Ggäríbil an dä Hóschtett värbii ischt ggangu, ischt eim daa menngischt un aarmi Seel bigäggnät, usiä als u schwaarzä Hund und usiä oi als us ghoornuts Tuiti. We mu um Aabund hed wellu värbii gaa, de hed mu mièssu beitu bis um Morgund gitag^jät het.

 

Quelle: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Guntern Josef (1978), S. 660.

Di Gmeinalpa vaⁿ dä Saasinu?

 

Di Gmeinalpa in Zwischpäärgu hei ganz frièjär dä Saasinu gçheert. Wil dii abär oi in dä Alpu vaⁿ dä Zwischpäärginu hei afa Murmutä uisgrabu, siis zuⁿ umu Prozäss chu, wa d Saasini schiinds värlooru hei. Fär di Prozäss-Çheschtuⁿ z zalu, heisch di Gmeinalpa dä Zwischpäärginu mièssu värchoiffu.

 

Quelle: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Guntern Josef (1978), S. 187.

Us tiiflischus Çhièji

 

Där Fränsl sälig hed im Çhällär gsennud und ghirtut und hed immär värzellt, schii hei daa u Chuo ghäbä, wa nä in där Nacht allpot sii abgfaru. Und umaal siiäsch ra ga passä, und duo sii dii Chuo ans Wassär ggangu. Und duo heisch scha umgçheerd und eis hei ra hièna und eis daana schee mit Schteinuⁿ ggä. Und därnaa siiä jedäsmaal usoo wiè us Fiir vircha chu. Und duo hei schii dii Chuä in dem Fiir usoo bigleitut bis in du Schtall. Und am Naatag um Morgu sii schii zämu vircha chu und hei gseit: «Waa ischt ächt dii Chuä? Dii ischt kaputt!» Abär d Chuo sii Morgu daagsii, und nadém hei schii ds Çhièli niimä ánggäríèrt.

 

Quelle: Einheimische erzählen, Jordan Erich (1985), S. 127, 129.

Wassär: im Gschpiri wiè trochundi Huit

 

Jungi Liit sii in di Pjäneza z Aabusitz ggangu und sii daa oi us bitzji luschtigi und ubärmiètigi gsi. Waasch de nachtsch uf dum Heimwäg zum Diregggrabu sii chu, heinsch um moorz un Durscht pärchú. Schii hei ds Wassär gçheert schrääju und hei sus mit där holu Hand wellu schepfu. – Abär schii heis nit värwitscht; äs hei schi giduicht, wièsch an äru groossu, trochundu Huit tièng^ji chratzu. – Das sii nid mid rächtä Dingu zuäggangu. Und äs sii de nid usoo gsii, dasch appa wei gsuffni gsi, schii hei gçhei Alkohool gitruichu!

 

Quelle: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Guntern Josef (1978), S. 634.

U hipsch teenundi Glogga

 

Umaal us Aabundsch im Abärellu hei wièr Junnjini ufum Bodu vaⁿ där Schtaaldomattu Totsch gschpillt. Uf einärmaalu hei wär usooⁿ u hipsch teenundi Glogga gçheerd liitu, usoo wiè vaⁿ äru Kapällu. D Muotär ischt schoo im Bett gsii und het scha oi gheert: un uvärschämt hipsch teenundi Glogga, wiè wär das no niè gheert hei! – Und daa ischt do wiid und breit tçhei Kapälla in där Neeji! Mu muoss sus gloibu, oi we mus nit cha värschtaa!

 

Quelle: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Guntern Josef (1978), S. 619.

D wiiss Chatza an där Possettu

 

Das ischt an där Possettuⁿ gsii. Daa sii jedäsmaal, wesch ggaichut hei, u wiissi Chatza chu sitzu. Und niè heisch meguⁿ ggaichu, wenn dii Chatza chu sii. Duo siisch oi uissa zum Pfarer ggangu, und duo sii deer íchu und hei u schutz gibättut. Firschig fräägä är schi, ob ínä daa niè niggs ufort sii chu. Und duo sägäsch, schii wissti niid, abär umaal us Par fascht niwwi Hosä. – Ob daa niggs dri gsi sii? – Ja, uswáss Gääldsch. – Schii sellä das värscheichu und de chumä d Chatza niimä.

Und deer eintu, wa dii Hosä gnu het, wurd waarschiindli u Fruschíng gsi sii, und deer ischt daa nassä chu und het d Hosä gitiischt und het där Willuⁿ tçhäbä, dii denn zärrúgg z gä und das guot z machu. Wisstär, dii Seel ischt niit värlooruⁿ gsi. Dii het das wellu ärsetzu, ischt abär unnär deer Ziit duo gschtoorbu und het schich durch das çhennu chu zeichu. Und wes duo d andru värscheicht hent, ischt schii, d Chatza, duo niimä chu.

 

Quelle: Einheimische erzählen, Jordan Erich (1985), S. 120.