Tiifla und Häxä

 

Der Teufel als Vater der Lüge und Verkörperung des Bösen sowie die mit ihm im Pakt verbundenen Hexen spielen im archaischen Volksglauben eine nicht unbedeutende Rolle, was auch in Flurnamen entsprechenden Niederschlag findet. So gibt es auf dem Territorium der Gemeinden Simplon und Zwischbergen nicht weniger als eine Tiif^ulfluä, vier Häxufliä, eine Häxuschnitta und die Häxubodini.

 

 

Där heiligmäässig Paatär und ds Tiif^ulti

 

Umaal sii um psunnärbars heiligmäässigä Paatär gsii. Deer hei immär alli schtarch biídruckt, usoo andächtig und fromm hei deer ds heilig Mäsopfär gfiirut. An umu pschtimmtu Sunntag abär hei är mitsch unnär där heilig Wandlung luiduis afa laçhä und hei fascht nimmä çhennu uifheeru. D Liit hei schi deschi afu uf ds heechschta värwundrut und hei gideicht: Wiä cha doch usoo u frommä Paatär mitsch unnär där heilig Mäss, wa alli in greeschtär Andacht sellti sii usoo luiduis afa laçhä? Där Oortsheer, wa oi in där Mäss sii gsii, hei du guätu Paatär naa där Mäss im Värtruwwä gfräägt, was denn daa unnär där Wandlung woll loos sii gsi. Där Paatär hei schi scharpf untschuldigut und hei duä dum Heer naach lengum Hinnuhar di Gschicht värzellt: Daa sii äbu us chleis Tiif^ulti in där Çhillchu gsi und das hei us mächtigs Pergamänt vaⁿ äru Chuähuit gçhäbä und uf das heiss allds uifgschribu, was d Liid in där Çhillchu gschwetzt und glaçhät hei, waasch mid Wissu und Willu zärschtrewwti sii gsi old waasch mid Wissu und Willu leidi, beeschi Gidankä old Bigírdä durch du Chopf hei laⁿ gaa. Ds Tiif^ulti hei gitaa wiä us wilds, äs sii gluffu und gschprungu, und hei gschribu und gschribu bis där grooss Blätz fascht allä ubärschribnä sii gsi. Und dass no mee çhennä drufschriibu heis duo d Chuähuit am Komuljoombaich feschtgmacht und duo heis in allum Zooru probièrt scha mit dä Zendu no mee uiszschpannu, dass äbu no mee çhennti drufschriibu. Pletzli, gad unnär där Wandlung sii d Chuähuit am Komuljoombaich loosggangu, ds Tiif^ulti sii an du Rigg gschtitzt, ds Pergamänt hei schi zämuggärlollut und hei ds Tiif^ulti dri värwätschlut, dass fascht nimmä drus hei megu. Das sii allds usoo flingg ggangu und sii allds usoo luschtig ánzlotzä gsi, das är un gottsnamu luiduis hei miässu laçhä und fascht nimmä hei çhennu uifheeru. - Zletscht hei där Paatär gseit: «Guätä Heer, tiäd mi do abu bi dä Liitu untschuldigu, schii sellund mär doch bitte alli värziä, dasi nä us Ergärnis häⁿ ggä!»

 

Quelle: Aus Simplons alten Tagen, Zenklusen Ernst (1965), S. 142.

 

 

Där unandächtig Wirt und där Tiif^ul

 

U riiçhä, gääldgiirigä Wirt hei umaal sellu us Hoochziigässu gä. Und eeruhalber hei är déschitwillu oi fascht zär Bruidmäss mièssu gaa. An du groossu Gang, ganz zvoodärscht in du Baich hei är schi gschtellt. Va chnewwä hei är niggs wellu wissu, das är zletscht vaⁿ där Mäss jaa gschwind gnuäg çhennä heimloiffu und no gad allds flugsch çhennä ga kontrolíèru. An du lièbu Gott, ans Bättu und oi an di Bruidliit hei är unnär där ganzu Mäss nid im ggärínngschtu gideicht: Wiäsch mu ächt du Sall zwägmaçhä, wiäsch mu ds Ässu zuäbäreitä, wiä und welä Wii dasch uifträägä, ob där Choch oi rächt saalzä und schmaalzä, ob är mu nit du Riis und ds Fleisch värsíèdä, ob dits old das nit kaputt gää, numu an das und an Äändlichsch hei är unnär där ganzu Mäss gideicht, und zär Wandlung no gad um allärmeischtu. Ggärád usoo wiès zär Wandlung hei gliitut, sii appas Schrecklichsch gschee: Där Tiif^ul sii liibundgotthaftigä und mit Hooru und Schwanz mitsch in d Çhillcha chu. Äär hei ds Çhessi, du Hafu, di Pfanna, und oi ds Fleisch, du Riis, du Schmaalz und di ganzu Schpezjä prungu, hei allds vor du Wirt dárgschmeizt und hei nu vor allä Liitu ánggschneerzt: «Soo, jetz fiir und choch und siäd und braat und tuä dri und tuä druss, was där passt!» – Usoo chas gaa, we mu nid andächtig bättut und ds Gscheft wichtigär ischt wa där Herrgott!

 

Quelle: Aus Simplons alten Tagen, Zenklusen Ernst (1965), S. 141, 142.

 

 

Där Tiif^ul mit dä Tuitinu

 

U jungä Simpilär hei am Chascht^ulbäärg schiini ganzu Schaaff värlooru. Und ooni Tuitini hei är nit terffu heimgaa. In schiinär groos Anngscht hei är gideicht: we mu do numu där Tiif^ul di Tuitini bräächti. Kuim hei ärs gideicht, da gsee är oi schoo us griès Mandji mit dä Schaaffu durch d Luft chu. Wiä un Gschtoortä sii där Hirt umáb ins Deerffji zum Heer gluffu und hei mu ds Schrecklicha gibiichtut. Där Heer hei d Schtoola und ds Rituaal gnu und sii zum Doorfbaçhi umbrí, wa oi schoo gat där Tiif^ul sii chu. Mit där Chraft vam Gibätt hei duo där Heer mu bifólu, das är di Tuitini schnuärgschtracks umúm daa sellä zärúggbringu, waaⁿ är schi gnu hei. Und schee gibreschtutä hei är de das oi usoo mièssu machu.

 

Quelle: Das grosse Buch der Walser Sagen, Waibel Max (2010), S. 108.

 

 

D Häx und d Häxufluä

 

In dä Birchu, nid wiid unnär dum Doorf, liggud un groossi Fluä mitsch in där wäächschtu Mattu; wiär sägä ra d Häxufluä. – Äs gid un Zelluta, wa seit: Äs sii umaal u Häx gsii, und dii hei iischi Çhillcha wellu zärschlaa. Und duo hei schii un groossi Fluä ufu Çhillchunturu wellu triibu. Abär duo wenn schii in dä Birchu sii chu, sii ra us aalds Wiib unggäguggliffu, und das hei ds Chriiz gmacht. Duä hei d Häx dischu Schtei z Bodu la fallu und hei gseit: «Ich cha nimmä; äs isch Tämpärmittwuchu, sogaar ds Mämmi im Wadji faschtät!» Usoo ischt dii Häxufluä daaplibu bis hiitu. No jetz soll mu gsee, wa d Häx ira Chopf und Lisumnaadlä soll ghäbä hä.

 

Quelle: Einheimische erzählen, Jordan Erich (1985), S. 127.