Di Pera-Merdär

 

Di Pera-Brièdär

 

In där Schtockalpärziit heind a Rudu, in Zwischpäärgu und uf däⁿ Alpju drii wältschi Brièdär gwonät. Pera heintsch gheissu. Einä hei uf däⁿ Alpju, uf där Bièlu, gwonät; ubär inu weis mu nid vill z värzellu. D andru beedu sii Wirta gsii, einä im Turu a Rudu und där andru im Chlooschtärli, zhinnärscht in Zwischpäärgu.

Ubär du Doorfwirt Pera va Rudu gits di Zelluta, das är gguntunuwíèrli Gescht heimlifeist ärmordut und uisggäroibt hei. Wa de ds Mäss va schiinä Schandtaatu baald vollds sii gsi, sii emäl oi u Händlär va Wischäz ubär du Bäärg umácha chu und hei umáb i Wälschland wellu heim gaa. Unna a Rudu sii är mim Pera ga ubärnachtä. Und duä in där Nacht hei nu där Wirt Pera ärschlagu und im Çhällär schirig värgrabu.

Wil ds Händlärsch Wiib uissuna i Wischäz schoo lang uf d Heimçheer va schiim Mandji gibeitut hei und das niä sii áchu, heis ds Schlimmschta afa bifírchtu und sii uacha a Rudu chuⁿ ga lotzä was loos sii. Äs hei sus uswíä im Gschpiri gçhäbä und hei äxtra u schlächtä Satt^ul gnu, usoo das äs du Pera çhennä fräägä, ob är mu ächt mid umu bessru Satt^ul çhennti uishälffu. Und deer hei in eim Schtolz gibroglut: «Ich hä weenigschtens viàrzächu Sattla, daa tuäd wolappa einä passä». Usoo hei d Wältscha alli viärzächu Sattla där Reiju naa probíèrt. Und du letschtu heisch sofort pçhennt, äs sii juscht deer va ira Mandji gsi. Schii hei nit dischgliichuⁿ gitaa, hei nu sofort gnu und hei jetz gwisst, das ira Mandji us traagischus Endi hei mièssu hä. Fär nid uifzfallu siisch mim äRoss und ds Mandjisch Satt^ul väruif uf Simpilu und hei daa dum Chaschtlaa di ganz schrecklich Gschicht värzellt. Schnuärgschtracks sii deer mit viärzächu Ma umáb a Rudu und sii du Merdär ga värhaftu. Deer hei schich värzwiiflut gwerrt. Eerscht vor dum Huis siis nä glungu du Pera z fesslu. «Gretta hilf mär, Tiif^ul hilf mär!» hei är ghoiru. – «Äs ischt z schpaat, dui bischt jetz in dä Hendu va där Ggärächtigkeit!» heis daana ubär vam Pfarrwaald umácha giteent. Mu hei de du Pera uf un us Reschji gibunnu und sii mid imm värúif gägu Simpilu. Am Oord, wa hiitu di grooss Feschtung ischt, hei är schiini Bigleitär gfräägt, ob är ächt umaal terfti abschtiigu, d Schuä tiè nu ärschregçhilli tricku. Na Glick heisch mu abär nid ärloibt, wenär nämmli daa mit schiinä Fièssu z Bodu wei chu, hätti är d neetig Chraft pärchú, dä Bigleitär z untwitschu. Mid Weewinu und Jaissu siisch mid imm emäl väruif uf Simpilu und därnaa värúbär uf Briig, waasch nu de ärheicht hei.

 

Naa schiinum schäntlichu Tood heis duo allpot gheissu, äär schpazíèrä als schwaarzä Hund mittärnachtsch immär no in där Wirtschaft umunánd. Wa emäl oi umaal zwei Gescht daa ubärnachtät hei, sii där Hund mittärnachtsch oi chu. Äär sii durch di Zimmärpoort chu, obwoll dii do guät pschlossni sii gsi. Bis um Morgund zum Bättuliitu sii är daa vor dum Bett plibu und de sii är ufzmaal uwägg gsi. U schutz schpäätär, wa där Hund de nimmä sii chu, heis im fiischtäru Çhällär unnär där Wirtschaft afa geischtru. Uf Raat vam Heer hei mu de im Çhällärbodu teiffär umbrí gigrabu. Mid Gruisä hei mu daa us parr Tschifrutä Chnoçhä und Ggärígil va ärschlagnä Liitu funnu, wa mu därnaa ufum Friithof bigrabu hei. Vaⁿ daa uwägg siis in där Wirtschaft riäwig plibu bis uf hiitu.

 

Där annär Bruädär Pera, wa im Chlooschtärli in Zwischpäärgu gwirtut hei, deer sii nit vill bessär gsii, wa deer va Rudu. Duozumaal ischt un guätä Soimwäg va Rudu ubär du Zwischpäärgupass bis i Saas ggangu, und oi di Päss värúbär uf Altrúna sind uf dischär Schtregçhi gsi. Usoo ischt das Chlooschtärli u suipärbi Pinta und Schtazuina mitsch uf där ganzu Schtregçhi gsii. Und emäl us Tagsch sii da oi drii schwäär riiçhi Weneeziär värbii chu. Äs sii bikannt gsii, dass dii di Goldaadrä im Indru vaⁿ dä Bäärgu çhennä uissafinnu. Druf in där Nacht hei schi där Wirt alli driju im Schlaaf ubärrascht und hei schi ärschlagu und uisggäroibt. Iru Liiçhä hei är näbum Chlooschtärli íngglochut. Unzétzli grooss sii d Affrúnta de gsii, wa naam parr Tagu di drii Hoitschilä us dum Häärd ummúissa glotzät hei. Där Wirt hei Muät gfasst und sii schi no teiffär im schteinigu Bodu ga värgrabu. Värniggs! Nach us parr weenigä Tagu sii di drii Hoitschilä umúm us dum Häärd vírcha chu und hei ubär zum Gmaçhi vam Merdär glotzät. Deer hei schi zum drittu, viärtu und fuiftu Maal värgrabu, abär jedäsmaal hei di drii Heitär umúm zum Häärd vírchagglotzät. Ganz värzwiiflut hei där Wirt duo pschlossu: dii odär ich mièssä di Gägunt värlaa. Äär hei di drii Hoitschilä uis a Rudu uf du Friithof la bringu, waasch im Beihuisi un Eeruplatz hei pärchú. Abär oi daa heisch vaⁿ Ziit zu Ziit fär Uifregig gsoorgät. Schlièssli hei mu di drii Hoitschilä ubär uf Gliis ins Beihuis gitreit, waasch entli iru Seeluruo^w hei funnu.

 

Quellen: Gondo-Zwischbergen, an der Landesgrenze, am Simplonpass, Arnold Peter (1968), S. 260, 261; Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Guntern Josef (1978), S. 222, 223.

 

 

Vam Pera-Merdär

 

Där Wirt Pera va Rudu hei viärzächu fremdi Sattla in schiim Çhällär värschtackti gçhäbä. Äs hed immär gheissu, jedä Satt^ul hei umu riichu Heer gçheert, wa durchggäreist sii und vam Pera ärmordutä und uisggäroibtä sii chu. Naacha siisch de dum schrecklichu Merdär abär drufchu und hei nu mit groossär Miä gfangu und umu Ross uifgipaschtut. Usoo siisch de mid imm ubär du Bäärg und uf Briig ins Ggärícht. Im Ruduloch, uf där Heeji, wa hiitu d Feschtung ischt und wa unnär dä Felinu ds Wassär durchgeit, daa sii gad um parr Aarbeitär an där Schtraass am Schaffu gsi. Fär du Ggäríchtszug värbii laⁿ z gaa, hei schi einä va denä uis uf ds Boort gschtellt, hei daa an där Schuiflu gschtotzäd und där Gschicht zuägglotzät. – «Tuä mär abu du Schuä bessär pheftu!» hei där Pera dum Aarbeitär ghoiru und hei mu du Fuäss dárgçhäbä. Deer hei abär du Gschpass gmerkt, hei glaçhät und hei dum Merdär Pera gseit: «Gang dui numu, z Briig tiändsch där de du Schuä schoo rächt pheftu!». Und äríchtig, z Briig unnär dum Galgu, bivór dasch nu hei uifgheicht, hei där Merdär no zuäggä, we mu das Mandji im äRuduloch gad noo gnuäg wei chu, dem hättis in schiinär Mortsluscht no gad u Schtooss ins Çhi ggä und hätti sus giteetut.

 

Quelle: Aus Simplons alten Tagen, Zenklusen Ernst (1965), S. 140, 141.

 

 

Där Bruodärmord uf där Sischt^ulmattu

 

Uf där Sischt^ulmattu hei d Witwa vam Pera mit zwee Buäbu gwonät. Einä sii u huisliçhä Schuomachär gsi, wa gschaffud und gwäärchut hei und där andru sii u Lump gsi, wa gääru in dä Wirtschaftu plagièrt hei und niä zär Ziit sii heim chu. Beidi heisch zuä gschtrittu und sii nid einig gsii.

Us Tagsch hei där Schuomachär, wa duheimu plibu sii, usooⁿ un unéntliçhä Zooru ubär schiinu niggsnutzig Bruodär tçhäbä, das är gseit hei: «Wes hina chunt, ärschlaani sus!» Und waaⁿ är nu duo unnunuif hei tçheert chu, hei är schi mim Bièli hinnär di Poort gschtelld und sobaald waⁿ är sii íchu, hei är nu tçheerig ärschlagu. Und wil mu usooⁿ u Schandtaat natiirli nit seli lang cha värboorgu hä, hei där Merdär d Muotär gibittut und gibättut, dasch mu doch dii Sach mim Ggärícht sellä in d Oornig bringu und wes ra sellti glingu, dasch mu doch sellä u rootä Mant^ul vor ds Pfeischtär uisheichu. Därnáchär sii är di Poord uis und uwägg, obuna in di Tschuggä schi gaⁿ kaaltu. Äs sii nid lang ggangu, sii oi schoo di Ggäríchtsheeru uf d Sischt^ulmatta chu fär du Galljótt chuⁿ z värhaftu. D aarum Muätär Pera hei probièrt dä Heeru guot zuozäredu, abär dii hei dum Rächt wellu Gäältig värschaffu. Und usoo hei d Muätär du rootu Mant^ul hald niä çhennu vor ds Pfeischtär uisheichu.

Sit denä Tagu tiäs daa im Huis und im Schtall zuä umcha geischtru und äs hei gçheis Heeru. In där Nacht gäbäs in där Schtubu un enz Grampóll, das eim fascht ds Häärz in d Hosä gçhijä und usum Schtall värnämä mu zär ğliichuⁿ Ziit us Gibríäl, us Muuhu und us Bläärä, als wei da alli Tiäri minánd im Schriit. We mu abär in du Schtall sii ga ílotzä, sii da allds in där Oornig gsii.

 

Quellen: Gondo-Zwischbergen, an der Landesgrenze, am Simplonpass, Arnold Peter (1968), S. 263; Einheimische erzählen, Jordan Erich (1985), S. 117.

 

 

Miär het da där Schuämachär oi gigummrut

 

Uf där Sischt^ulmattu, daa hensch de immär ggärredt vaⁿ umu Schuämaçhi:

Daa sii zwei Brièdär gsii, und dii sii da minándrä emal oi uneinig chu, und de hei einä duⁿ andru ärschlagu. Und einä va denä beedu sii Schuämachär gsii. Und naachär so sii in deer Sischt^ulmattu immär Boozna gsi. Und das häni de d Sennumarinaaza sälig sälbär gçheert sägä: «Mièr het da där Schuämachär oi umcha gigummrud und Ziig und Saçhä, abär d Sennini hent gçhei Chlupf. Ich hä mu gseit: I bi hiè im Eigutum, und mich lach dui hiè la machu! Ich hä mi umúm an d Wand gçheert, und naachär häⁿ ich du Schuämachär niimä gçheert.»

 

Quelle: Einheimische erzählen, Jordan Erich (1985): S. 117.

 

 

Drii Lechär in där Wand

 

Där Senni-Toonu sii us Aabundsch schpaat vam Doorf ummúif uf d Alpjä. Will äär usoo eeländ fiágg sii gsi, hei är nimmä wiitär wa uf d Sischt^ulmatta megu. Abär das sii fär ínu gçheis Progleem gsii, will äär daa oi eigundi Gmaçhini hei gçhäbä. Äär hei schi kuim ins Bett megu gleggu, heis in där Chammru afa hammru und schuonu. Där Toonu hei abär gçhei Chlupf gçhäbä und hei dum Boozu ghoiru: «Miinätwägu chascht dui di gans Nacht hammru und schuonu!» Trufáb hei mu drii moorz luiti Schleg an d Wand gçheert bengju. – Am andru Morgund hei mu di drii Lechär im Holz guot gsee!

 

Us annärsch Aabundsch sii ds Senni-Johannessji oi schpaad ummúif uf d Alpjä. Und waa sus uf där Sischt^ulmattu usooⁿ um Mièdi sii áchu, siis oi daa im Boozuhuis ga ubärnachtä. Duo uf zmaal heis afa giigu. Ds Johannessji hei nid lang gmacht und hei mu hoiru: «Nid ich gaa uis, hiitu geischt umaal dui uis, ich gçheeru hiè harr und bi im Eigutum!» Drufáb heis am rächtu Aaru gad usoo gschpirrd, wiè eis an imm pschtrichu wei und värschwindä.

 

Quelle: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Guntern Josef (1978), S. 612, 616.