Kapällu-Legändä

 

Über den Bau und die Standorte der Marienkapellen uf dä Bleiku und im Bru gibt es wundersame Legenden zur Festsetzung ihrer Standorte.

 

 

Där Kampf uf dä Grebru

 

We mu vam Gschtei där du aaltu Soimwäg uif ins Doorf geit, de chund mu naach un äru guätu viärt^ul Schtund zum Oort, waas hiitu «uf dä Grebru» heisst. Linggs am Wägg schgädrut daa hiitu no us läbhafts Brunnji.

Im Summär viärzähunnärdundsägschusibunzg solls hiä um bluätigä Kampf zwischunt dä Íheimischu und dä Wältschu ggä hä. Mu weis no hiitu menngs Helduhafts und oi Ubärnatiirlichs därváⁿ z värzellu: Us Wiib vam Gschtei hei d Wältschu gäguⁿ ds Gschorun Erb gsee úacha ricku und sii mit där Chuntschaft flinng uif ins Deerffji gliffu. Leidär sii fascht ds gans waffufäähig Mannuvolch schoo inu andri Richtig* abgizogu und usoo sii numu där Karl als einzigä Ma im Deerffji plibu. Schnuärgschtracks hei är ds ganz Wiibuvolch vam Doorf biwaffnud und sii dä Wältschu muätig unggägu ggangu. Där Karl und di ganzu Wiibär hei schich tapfär gäguⁿ d wältsch Ubärmacht gwerrt. Ds Wiibuvolch sii gçhei Meetär zärúgg gwichu und äs sii u schuppu Wältschi där d Haalta umbrí gitroolu und sii nimmä uifgschtannu. Abär äs sii immär no vill z vill daa gsi, fär nä Meischtär z chu. Där Karl sii immär mièdär chu und hei fascht nimmä megu. Äär hei d Helebarda in du Wasu gschteckt und hei ghoiru: «We hiä us Brunnji çhäämi, wa miinu Durscht mächtig gleschu, so wellti in Gotts Namu mim Kämpfu wiitärfaru». – Und, oo wettigs Wunnär: Uf där Schtell hei us läbhafts Brunnji afa vírcha schgädru und daana dum Chluisuçhi, uf dum Scheitubodi unnär dä Bleiku, sii in umu himmlischu Liächtglanz d Muätärgottes mim Jesusçhind ufum Aaru ärschínu. D Wältschu hei afa hoiru und fluächu: «We jetz sogaar no Dii gägu iisch ischt, de sii wär värloorni!» - Gschwindär waasch sii uacha chu, siisch umúm där ds Ruduloch umáb und där ds Wältscha ummúis.

Där Namu «uf dä Grebru» chumä va dem helduhaftu Kampf va iischum Wiibuvolch und dum Karl, wa schii schich usoo ärfolgriich gäguⁿ d Wältschu gschtellt hei und waa u schuppu wältschi Chriègär iru Grab funnu hei. Zär Eer vaⁿ där Muätärgottes und zum Daich fär ira Hilf het mu de därnaa uf dä Bleiku un Kapälla gibuwwt. Abär dárubär gits de no un andri ubärnatiirliçhi Gschicht z värzellu.

 

Quellen: Blätter aus der Walliser Geschichte, Nachlass von Pfarrer F. Joller, hrsg. Imesch Dionys (1901), S. 445; Gondo-Zwischbergen, an der Landesgrenze, am Simplonpass, Arnold Peter (1968), S. 265.

 

*)  Gemäss Guntern Josef waren die waffenfähigen Männer von Simplon vermutlich wegen kriegerischen Handlungen im Val d`Ossola unterwegs.

 

 

Di Kapälla uf dä Bleiku

 

Di Bleikukapälla schteid an umu wunnärprächtigu Oort, wa mu u suipärbi Uissicht uf unu groossu Teil vam ganzu Tall het.

Uf dä Grebru, daana ubär im Undru Dritt^ul, solls im fufzääntu Jaarhunnärd zuⁿ umu schwääru Gfächt mit dä Wältschu chu sii. Numu gat där Karl, als einzigs Mannuvolçhji und ds waffufäähig Wiibuvolch va Simpilu hei schich ínä çhennu unggägu schtellu. Ds ganz Mannuvolch sii nämli z Antheis ubär uf Naatärsch ggangu*. U settigi Gläguheit hei schich d Wältschu natiirli nid wellu la nä und sii där di Gondoschlucht uacha. In där ğreeschtuscht Noot hei schich där Karl mid allä waffufäähigu Wiibru va Simpilu unna uf dä Grebru dä Wältschu zum Kampf gschtellt. Äs sii bluätig und furchpar zuäggangu. Uf beed Siitu heis Tooti und Värletzti ggä. D Wältschu sii in groossär Ubärzaal gsii und d Simpilär hei schoo gmeind, äs sii allds värloorus.

Uf einärmaalu ärschiinä abär daana dum Çhi, uf dä Scheitubodinu, d Muätärgottes mim gettlichu Çhind ufum Aaru. D Wältschu hei va Anngscht afa hoiru und fluächu: «D wiiss Häx, d wiiss Häx!» und sii uif und därvá.

Zum Loob und Daich fär das himmlisch Ígriiffu hei mu nach Jaaru uf dä Scheitubodinu, wa d Muätärgottes ärschínu sii, un Kapälla wellu buwwu. Mu hei daa oi schoo ds Fundamänt afa grabu, ubär Nacht sii abär d Schtrumänti wiä va kurjoosä Hendu heejär obuna uf di Bleigçhä värleiti chu. Wa das us parr Maal hinnärusánd sii passíèrt, hei mu duo gwisst, das mu di Kapälla daa obuna sellä buwwu. Déschitwillu ischt di Bleikukapälla hiitu daa, wasch jetzu schteit: an umu Oort, wa mu scha vam Doorf uis guät cha gsee.

 

Auszugsweise Zusammenfassung folgender Quellen: Zur Geschichte der Pfarrei Simplon, Zenklusen Ernst (1970), S. 47, 48; Walliser Sagen, Guntern Josef (1963), S. 139, 140; Einheimische erzählen, Jordan Erich (1985), S, 130.

 

*)  Gemäss Guntern Josef waren die waffenfähigen Männer von Simplon vermutlich wegen kriegerischen Handlungen im Val d`Ossola unterwegs.

 

 

Di Kapälla im Bru

 

Wa mu d hiitig Kapälla im Bru hei gmacht, hei mu scha zeerscht obuna mit där Fuggsufluä wellu buwwu. Mu hei daa oi schoo di ganzu Schtrumänti dargschtellt, fär um Naatag mim Grabu ánzfaa. Abär um Morgu sii d Schtrumänti alli uwägg gsii. Mu hei schi im Bru unna umúm funnu, daa wa di Kapälla jetz hiitu schteit. Därbii sii nä oi u Hoitschila ärschínu, wa nä gseit hei, schii hei d Schtrumänti ins Bru värleit, will mu di Kapälla daa sellä buwwu. D Hoitschila hei uf där Schtell us Vattärunsär gibättut und im Nui hei mu scha nimmä gsee.

 

Quelle: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Guntern Josef (1978), S. 890.

 

 

D schiiheilig Junggfro^uw

 

Wa där Paatär Jollär i Mariia Bru umaal d Mäss hei gläsu, sii unnär dä bättundu Liitu oi u frommi Junggfro^uw därbii gsii, wa alli gmeint hei, dii sii wägu ira Gitíä appa moorz u Heiligi. Därbii siisch abär numu u Schiiheiligi gsi.

Naa där Mäss, wa de d Alpuliid us dum Kapälli sii chu, heisch obuna ufum Tach du Tiif^ul mid umu driischpitzigu Hiètschi gsee. Äär hei un groossi Chuähuit uisgschpannti gçhäbä und hei dáruf wiä wild gschribu und gschribu. Wa där Paatär Jollär nu de gfräägt hei, was äär de daa obuna z tuä hei, hei där Tiif^ul glaçhät und gmeint, äär hei alli schlächtu Gidankä wellu uifschriibu, wa dii schiiheilig Junggfro^uw unnär där Mäss hei gçhäbä. Abär äs hei mu uf deer Chuähuit halt vill zweenig Platz. – Kuim hei är sus meguⁿ gsägä, sii är uif und därvá.

 

Quelle: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Guntern Josef (1978), S. 862.