Boozna am Feerbäärg und uf Furggu

Usíè hets vill Boozä gçhäbä

 

Weⁿ ich u Ledi in d Salä gitreit hä und daa där d Leng Matta bi uifchu, het daa am Schwaarzu Hub^ulti immär eis us dem äRickärpfeischtärli uissagglotzät. De bini niè mim Schwaarzu Hub^ulti uifggangu fär zum Millärhigg^ji, ich bi immär ácha zum Wiissu Hub^ulti und daa uif. Und d Nacht hättisch mich duo niè a Feer gibrungu, nid um weis God was.

 

Und uif i^m Mittlu Huis: We daa di Glaisi-Franzja ischt ubär du^m Pilgär uifggangu, hed uif i^m Mittlu Huis ds Liècht gibrunnu. Und de hensch daa gitanzt und Muisig gmacht. Wa schii neeçhär chuⁿ ischt, ischt ds Liècht ärlescht. Duä hetsch nä ghoiru: «Ew wili jetz de schoo uissa bringu!» - Und d Liid, wa gitanzt und muisizièrt hent, sind alli uissa chu. Abär därnaa ischt ra usoo schlächt chu, dasch niggs me het çhennu sägä.

 

Und daa im Bifig, ds Schuomachär-Chlopfu, das hensch lang gçheert. Das hä noch ich gçheert. Abär därnaa, i weiss niid, ob daa umaal um Paatär chuⁿ ischt und duä uswás giggsäggnut het, duä ischt das värgangu.

 

Quelle: Einheimische erzählen, Jordan Erich (1985), S. 115, 116.

 

 

Där Giigär am Schwaarzu Hub^ulti

 

Am Schwaarzu Hub^ulti ischt lang där Giigär däheimu gsii. No hiitu tratzund und blaagund d Liid unánd wägu dem gschpässigu Boozu. Värbiigäänundi hei menggsmaal bi Tag und oi bi Nacht us luschtigs Giigu und Muisizíäru gçheert, abär nièmu hei nu sälbscht gsee. Numu us Wiib mid umu rootu Hoidlumpu heisch schiinds usum Pfeischtär gsee uissalotzä. Nièmu hei sus gwaagt sus ánzäredu und z fräägä, was dum Giigär fäälä fär mu z hälffu. D meischtu sii im groossu Bogu am Schwaarzu Hub^ulti värbii.

 

Quelle: Bergmenschen, Band II, Zenklusen Ernst; S. 158.

 

 

Där Giigär und där Jósunaaz

Im Huis vam Schwaarzu Hub^ulti sii umaal där Jósunaaz vam Schtutzji am schpaatu Aabund ga liggu, will är toodmièdä sii gsii und in där Fiischtri nimmä där du Feerbäärg väruif hei megu gigaa. Uf zmaal heis im Huis afa giigu und schpilu wiä uf umu Tanzfäscht. Där Jósunaaz hei schi abär nid la Anngscht íjagu und meinä: «Ja, daa chascht dui jetz giigu so vill und dasst willt». Äär hei schi umgidrääd und hei seeluríèwig çhennu schlaaffu. Um Morgund sii allds värbii gsi.

 

Quelle: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Guntern Josef (1978), S. 615.

 

 

Där Schuomachär am Feerbäärg

 

Där Chatzhaaltu-Joordu sii im Bifig uf där Schteer gsii. No teif in är Nacht hei är daa gschafft und an schiim Lädär gchlopfut. Schoo du gans Aabu hei abär oi us gschpässigs Nitschu und Hammru vam Feergrabu uacha giteent, wiä da us Schteiho^uwwi an där Aarbeid wei. Und das sii dum aaltu Schuomachär mit där Ziit doch afu z bunt chu. Värérgrutä hei är ds Rickärpfeischtärli uf d Siita ggäríckt, hei gfuchtut und in du Feergrabu umbrí ghoiru: «Wennd jetz de nit baald uifheerscht píggillu, so píggillu wili där de!» Abär äär hei ds Hoit kuim där ds Rickärpfeischtärli ummí megu gizíä, sii där Píggillär schoo unnär dum Pfeischtär gschtannu und hei gschpitáklut und ghammrut, dass allä in där Schtubu d Haari gschtutzät hei. D Junnjini sii va Anngscht fascht dránggangu und hei unnär dum Foschär vaⁿ där Muotär Schutz gsuächt. Äschubleiçhä hei där Chatzhaaltu-Joordu ds Rickärpfeischtärli zuä und sii in d Schtuba zärúgg. Äs sii mu schlächt chu, wiäⁿ ärs no niä ärläbt hei. Eerscht nach um parr Tagu hei är umúm zärúg an d Chatzhaaltä megu gigaa und no daa hei är lengär umcha giblegrut und sii nit kapaab^ul gsiiⁿ eppis z schaffu.

 

Quelle: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Guntern Josef (1978), S. 479, 480.

 

 

Na Glick numu du halb Wäg

 

Am Schwaarzu Hub^ulti heisch frièjär eppä eis gçheert giigu und am Wiissu Hub^ulti siis sogaar mitsch im Summär mit gfroornä Schuonu bis ins Huis íchu. Ufum Hoit heis un driischpitzigä Huot gitreit. Waas de us dum Grabu, vam Pilgär ícha gigiigut hei, hei där aald Joordu de afu lanngsam gnuog pärchú und hei mu ghoiru, äs sellä hina Maabu umaal umbrÍcha chu, jedäs maçhä du halb Wäg. Kuim hei är das meguⁿ gsägä, sii eppis umbrícha gitroolu, wa hei uisgsee wiè us toots Liigg^ji. Na Glick hei är das gseit, jedäs maçhä d Hälfti vam Wägg, suschtär weis mu de appa schlimm ggangu.

Schpäätär hei duo där Joordu daa, waas gschtannu sii us Chriiz uifgschtellt und sii froo gsi, dass ds Andra nu hei in Ruow glaa.

 

Quelle: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Guntern Josef (1978), S. 480, 481.

 

 

Um Boozu z Mittlu Huis

 

Z Mittlu Huis hensch immär gizellt van umu Boozu, wesch Hew gmeissut hei. Da sii drii Teila im Schiiri gsii, und wenn schii uf einum Teil gmeissut hei, hei där Boozu im andru Teil oi gmeissut. Und därnaa naa där Aarbeit heisch foorna vor där Poord Welluta ggässu, und de hei där Franz ghoiru: «Komm heraus und friss mit uns!» - Abär woll, äscht chu! Das heisch niimä ghoiru, gwisst hei schii wa gaa.

 

Quelle: Einheimische erzählen, Jordan Erich (1985), S. 116.

 

 

Un Aarmi Seel am Feerbäärg

 

An umu Hilaariustag in allär Fríèji sii us Wiibuvolçhi där du Feerbäärg umáb ins Doorf zär Mäss ggangu. Wil där ganz Bäärg no aabärä und im vollu Maanuntschii sii gsi, hei äs das guät çhennu machu. Waas de där d Schtogçhjini umbrí gäguⁿ ds Chriizikapälli sii ggangu, sii mu us wildfremds Mandji in vollum Liff unnunúacha unggägu chu und sii hert noo an im värbii. Trotz groossär Çhelti heis churzi Hosnä, u Fäckurock, wiissi Schtrimpf und Schnalluschuä gitreit. Numu: där Chopf hei gfäält! Kuim sii ds Wiibuvolçhji us parr Schritta wiitär unnuna, mim Chriizikapälli áchu, waas im Deerffji hei afa bättuliitu; und mid Watz und Woija heis vaⁿ daa uwägg fär d Aarmu Seelä afa bättu.

 

Di ğliich aarum Seel soll schiinds am ğliichuⁿ Oort duä schpäätär oi nomaal dum aaltu Gamsnär bigäggnät sii, und zwaar um Aabund naam Bättuliitu. Där Aaltu hei sus gwaagt, d Aarum Seel ánnzäredu und dii hei mu alltschärlei värzellt. Bis zum Bättuliitu um Morgund fruä sii schii daa gschtannu und hei midunánt ghengärtut. Kurjoos, wiè dii Nacht usoo im Nui sii värbii ggangu, hei där Aaltu gmeint. Äär terffä aber niggs wiitär värzellu. Allpot heisch inu probíèrd uiszfräägä, abär immär hei är di ğliich Antwoort ggä: «I tarf niggs sägä, suchtär aarums ich!» Mu hei nu sogaar probièrt z värsuiffu, fär eppis uissazfinnu. Abär äär hei gschwigt wiä us Grab. Und wenär appa umaal im Suff eppis hei wellu värzellu, de sii är im Nui in d Anngscht chu, als wiènär du Boozu gat vor schich híèng^ji. «Äscht umúm daa, i tarf niggs sägä, äs zärschreckt mi, weni eppis sägä» hei är immär gseit. – Und usoo weis mu hald oi hiitu no nit, was in deer Nacht allds gizellts ischt chu.

 

Quellen: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Gunter Josef (1978); S. 438, 439; Bergmenschen, Band II, Zenklusen Ernst; S. 156, 157.

 

 

U chopfloosä Heer im Bifig

 

Im Bifig hei mu eppä im Schtall u Heer ooni Chopf gsee. Nadém, dass där Paatär Jollär allds uisgigsäggnut hei, sii Ruow gsii.

 

Quelle: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Gunter Josef (1978); S. 611.

 

 

Um Boozu uf Furggu

 

Mu het gizellt, das im Uistag us parr Liid uif uf Furggu sii gaⁿ ds Uistagwäärch machu. Um Aabund naa där Aarbeit, waasch sus hei wellu gmiètli nä heis schi giduicht wiä unnuní eis du Schtall tièngji untschoru, abär waasch sii ga lotzä sii nièmu umcha gsii. Trum hei mu obuní flingg gchocht und sii därnaa uis foornu ga ässu. Uf zmaal heis duä im ganzu Higg^ji furchpar afa chrachu und schpitáklu, usoo dass dä Liitu gfirchtut hei. Schii sii gottufroo gsii, no an dem Aabund umáb ins Tall gaⁿ z liggu.

 

Quelle: Volkserzählungen aus dem Oberwallis, Gunter Josef (1978); S. 610.